مسجد اعظم كوفه یكى از كهنترین اماكن زیارتى منتسب به حضرت بقیة اللَّه علیه السلام مىباشد.
مركز قضاوت، محل نصب منبر، محل تاسیس كلاسهاىآموزش قرآن و محل اقامهى نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور مىباشد.
مسجد
كوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدى موعود علیه السلام به هنگام ظهور آن
را منهوم كرده، به پایههاى نخستین برمى گرداند و سه مسجد دیگر در كنار آن
بنیاد مىنهد.
سیماى مسجد كوفه از منظر، آیات، روایات. حوادث تاریخى و
تشرف نیك بختان به محضر آن كعبه مقصود، در این نوشتار در حد توان ترسیم
گشته است.
مركز دادرسى آن امام نور در هنگامهى ظهور
روزگارى
مسجد اعظم كوفه مركز داورى و دادرسى مولاى متقیان امیر مومنان علیه السلام
بود به هنگام ظهور نیز مركز داورى و دادرسى فرزند برومنداش حضرت بقیة
اللَّه علیه السلام خواهد بود.
1. ششمین امام نور در این رابطه مىفرماید:
دارُ مُلِكِه الكُوفَةُ وَ مَجلِسُ حُكمِهِ جامِعُها.(1)
مركز حكومت او، كوفه، و مركز قضاوت و دادرسى او مسجد اعظم كوفه مىباشد.
پایگاه تبلیغاتى امام زمان علیه السلام
روزگارى
شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم كوفه پیروان منبر امیر بیان،
مولاى متقیان علیه السلام گرد آمده، از بیانات درُر بارش كسب نور
مىكردند(2)، در هنگامى ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد آمده
از سخنان گهر بارش فیض مىبرند.
2. امام صادق علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
كأنّى
اَنظُرُ اِلىَ القائِمِ عَلى مِنبَر الكُوفَةِ وَ حَولَهُ اصحابُهُ،
ثَلاثُ مائَة و ثَلاثَة عَشَرَ رَجُلا عِدَّةَ اهلِ بَدر، وَ هُم اَصحابُ
الألوِیَة، و هُم حُكّامُ اللَّهِ فى أرضِهِ عَلى خَلقِهِ.(3)
گویى به
سوى قائم علیه السلام مىنگرم كه بر فراز منبر مسجد كوفه قرار گرفته،
تعداد 313 تن یاراناش در اطراف او حلقه زدهاند. كه پرچم داران و فرمان
روایان خداوند برفراز گیتى در میان بندگان خداىاند.
3. امام باقر علیه السلام در همین رابطه مىفرماید:
یَدُخُل
المَهدَىُّ علیه السلام الكوفُوفَة وَ بها ثَلاثُ رایات قَد اضطَرَبَت،
فَیَصطفّوُا لَهُ و یَدخُلُ حَتّى یَاتِىَ المِنبَرَ، فَیخطُبُ فَلا یَدرىِ
النّاسُ ما یَقوُلُ مِنَ البُكاء.(4)
مهدى علیه السلام وارد كوفه
مىشود سه گروه درگیر در یك صف براى او گرد آیند، او بر فراز منبر قرار
گرفته، خطبه مىخواند، مردم آن قدر اشك شوق مىریزد كه متوجه سخنان او
نمىشوند.
4. ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق علیه السلام در
ناحیهى كوفه بودم. در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو ركعت نماز
گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یكى از آنها محل قبر امیر الؤمنان
علیه السلام و دیگرى محل نهادن سر مقدس امام حسین علیه السلام بود، اما
سّومى:
و الثّالِثُ مَوضِعُ القائِمِ علیه السلام.(5)
سومى محل منبر حضرت قائم علیه السلام بود.
ستاد اقامه جمعه و جماعت حضرت بقیة اللَّه علیه السلام
روزگارى
مسجد كوفه محل برگزارى جمعه و جماعت میر هدایت، شاه ولایت، حضرت على علیه
السلام بود، روزگارى بس دراز نیز محل اقامهى جمعه و جماعت آخرین سفیر
الهى خواهد بود.
5. امیرمؤمنان علیه السلام در یك خطبهى طولانى به تفصیل از ویژگیهاى مسجد كوفه سخن گفته مىفرماید:
اى
اهل كوفه خداوند به شما نعمتهایى عطا فرموده كه به هیچ كس عطا نكرده است.
از برترى محل برگزارى نماز شما این است كه اینجا خانهى آدم، خانهى نوح،
خانهى ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر
علیه السلام بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.
سپس در ادامه فرمود:
وَلَیأتِیَنَّ
عَلَیهِ زَمان یَكوُنُ مُصَلَّى المَهدَىّ علیه السلام مِن وُلدى و
مُصَلّى كُلِّ مؤمِنٍ. و لا یَبقى عَلىَ الاَرضِ مُؤمِنٌ اِلاّ كانَ بهِ،
او حَسنَّ قَلبُهُ اِلَیه.(6)
براى مسجد كوفه زمانى فرا مىرسد كه محل
برگزارى نماز حضرت مهدى علیه السلام از تبار من، محل عبادت هر مؤمن مىشود.
هیچ مؤمنى در روى زمین نمىماند جز این كه به این مسجد بیاید، یا قلب اش
براى این مسجد پربزند.
6. امیرمؤمنان علیه السلام گشت و گزارى در سرزمین فعلى نجف داشتند، از توسعهى روز افزون كوفه صحبت كردند و فرمودند:
در
سرزمین حیره(7) مسجدى با 500 در ساخته مىشود كه نمایندهى حضرت قائم علیه
السلام در آن نماز مىگذارد، زیرا مسجد كوفه براى آنها گنجایش نخواهد
داشت.
و در آن دوازده امام عادل، امامت مىكند.
راوى پرسید: آیا مسجد كوفه گنجایش آن همه جمعیت را مىخواد داشت؟
فرمود:
تُبنى لَهُ اَربَعُ مَساجِدَ، مَسجِدُ الكوُفَةِ اَصغَرُها و هذا و مَسجِدان فى طَرَفىِ الكُوفَة مِن هذَا الجانَبَ.(8)
براى
آن حضرت چهار مسجد ساخته مىشود كه مسجد كوفه كوچكترین آنها خواهد بود، و
این مسجد (مسجد حیره با 500 در) و دو مسجد در دو طرف كوفه، از این سمت.
(با دست مبارك اشاره فرمودند به سوى بصره و نجف).
7. امام صادق علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
اذا
قامَ قائَمُ آلِ مُحمّدٍ علیه السلام بَنى فى ظَهرِ الكُوفَة مَسجِداً
لَهُ اَلفُ بابٍ، و اتّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الكوُفَةِ بِنَهرى كربَلا.(9)
هنگامى
كه قائم آل محمد علیه السلام قیام كند در پشت كوفه مسجدى تاسیس مىكند كه
1000 در دارد و خانههاى كوفه به دو رود كربلا متصل مىشود.
توسعهى مسجد اعظم كوفه
نخستین بنیانگذار مسجد كوفه حضرت آدم علیه السلام مىباشد و در گذشته خیلى وسیعتر از ساختمان فعلى آن بوده است.
8.
امیرمؤمنان علیه السلام در مقابل درب مسجد مىایستاد. تیرى در چلّهى
كمان نهاده پرتاب مىكرد، تیر در میان خرما فروشها مىافتاد، مىفرمود:
تا آنجا جز و مسجد بوده است و مىفرمود:
قَد نَقَصَ مِن اساسِ المِسجِدِ مِثلُ ما نَقَصَ فى تَربیعهِ.(10)
از اساس مسجد به مقدارى كم از مربّع شدن آن كاسته، كم شده است.(11)
9. حذیفة بن یمان گوید:
به مقدار 12000 ذراع از مساحت آن كم شده است.(12)
10.
مفضل گوید: در محضر امام صادق علیه السلام بودم، هنگامى كه در آخر بازار
سرّاجها، به طاق زیّاتین رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود:
انِزِل،
فَاِنَّ هذا الموَضِعَ كانَ مَسجَدَ الكوُفَةِ الَاوَّلر الَّذى خَطّهُ
آدَمُ علیه السلام و اَناَ اكرَهُ اَن اَدخُلَهُ راكِباً.(13)
پیاده
شو، زیرا اینجا جز و نخستین مسجد كوفه است كه حضرت آدم علیه السلام آن را
طرح ریزى كرده بود، من دوست ندارم كه سواره وارد شوم.
پرسیدم: چه كسى آن را تغییر داد؟
فرمود: نخستین دگرگونى آن در هنگامهى طوفان رخ داد، سپس كسان كسرى،(14) بعداً نعمان(15) و بعدها زیاد (ابن ابیه) آن را تغییر دادند.
11. سابق بربرى گوید: دیدم كه امیرمؤمنان علیه السلام مسجد كوفه را وجب به وجب تا طاق زیاتها بنیاد نهاد.(16)
و این دقیقا منطبق مىشود با آخر بازار سراجها كه در حدیث پیشین از امام صادق علیه السلام نقل كردیم.
12. امام صادق علیه السلام فرمود:
اِنَّ
القائِمَ علیه السلام اِذا اقامَ رَدَّ البَیتَ الحَرامَ الى اساسَه، وَ
رَدَّ مسجدَ رسُولِ اللهَ صلّى اللهُ علیه وآله وسلّم الى اساسِهِ، و
رَدَّ مسجِدَ الكوُفَة الى اساسهِ.(17)
13. امام باقر علیه السلام در فرازى از یك حدیث طولانى مىفرماید:
اذا قامَ القائِمُ علیه السلام دَخَلَ الكوُفَةَ و امَرَ یهدَم المَساجِدِ الاَربَعَةِ حَتّى یَبلُغَ اَساسَها.(18)
هنگامى كه قائم علیه السلام قیام كند وارد كوفه مىشود و فرمان مىدهد كه چهار مسجد را ویران كنند تا به پایههاى نخسین برگردد.
14. امیرمؤمنان علیه السلام در مسجد كوفه خطاب به مسجد كوفه فرمود:
واى
بر كسى كه ترا ویران كند واى بر كسى كه مقدمات ویرانى ترا فراهم سازد واى
بر كسى كه ترا با آجر بسازد و قبلهى حضرت نوح را تغییر دهد.
و در پایان فرمود:
طوُبى لِمَن شَهِدَ هِدمَكَ مَعَ قائِمِ اَهلِ بَیتى، اُولئكَ خَیارُ الاُمَّةِ مَعَ اَبرارِ العَترةِ.(19)
خوشا به حال كسى كه ویران كردن ترا در حضور قائم اهل بیت من درك كند. آنان برگزیدگان امت در محضر نیكان عترت هستند.
در
این حدیث شریف از دگرگون شدن قبلهى حضرت نوح علیه السلام گفت و گو شده،
در این رابطه علامه مجلسى (طاب ثراه) تحقیق بسیار ارزشمندى داردند،
علاقهمندان به دائرة المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمایند.(20)
15. امیرمؤمنان علیه السلام در حدیث دیگرى در این رابطه مىفرماید:
اما اِنَّ قائمَنا اِذا قامَ كسَرَهُ و سَوّى قِبلَتَهُ.(21)
چون قائم ما علیه السلام قیام كند، مسجد كوفه را در هم مىكوبد و قبلهى آن را صلاح مىفرماید.
كلاسهاى قرآن در مسجد كوفه
در احادیث فراوانى از تاسیس پایگاههاى آموزش قرآن در مسجد كوفه بحث شده كه به چند نمونه از آنها اشاره مىشود:
16. امام صادق علیه السلام مىفرمایدك
كیفَ
اَنتُم لَو ضَرَبَ اَصحابُ القائِمِ علیه السلام الفَطیطَ فى مَسجِدِ
كوُفانَ، ثُمَّ یُخرَجُ اِلَیهِمُ المِثالُ المُستَأنَفُ، اَمرٌ جَدیدٌ
عَلَى الَرَبِ شَدیدٌ.(22)
چگونه خواهید بود هنگامى كه اصحاب قائم علیه
السلام در مسجد كوفه خیمه زده، (قرآن را) به شیوهى جدید عرضه مىدارند،
شیوهاى تازه كه (آموزش و یا پذیرش آن) بر عرب دشوار است.
منظور از شیوهى جدید آموزش قرآن به ترتیب نزول آیات است، چنان كه در احادیث دیگر به آن اشاره شده:
17. امیرمؤمنان علیه السلام در این رابطه مىفرماید:
كَاَنّى
اَنظُرُ اِلى شیعَتنا بمسجِدِ الكُوفَةِ، قَد ضَرَبُوا الفَساطیطَ
یُعَلّموُنَ النّاسَ القُرانَ كَما اُنزِلَ.(23)
پی نوشت‌ها
(1) بحار الانوار، ج 53، ص 11.
(2)
سید رضى (متوفاى 406 ه.ق) گزیدهاى از خطبهها امیر مومنان علیه السلام
برفراز منبر مسجد كوفه را در كتاب بى نظیر (نهج البلاغه) گرد آورده است.
(3) بحار الانوار، ج 52، ص 326؛ تاریخ الكوفه، ص 100.
(4) روضة الواعظین، ج2، ص 263؛ كشف الغّمه، ج 2، ص 463.
(5) بحار الانوار، ج 100، ص 246؛ فرحة الغرىّ، ص 21؛ كامل الزیارات، ص 34.
(6) من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 150؛ امالى شیخ صدوق، ص 189؛ روضة الواعظین، ج 2، ص 337؛ وسائل الشیعه، ج 5،ص 257.
(7) شهرى بود در سرزمین فعلى نجف به فاصلهى سه میل از كوفه (معجم البلدان، ج 2، ص 328).
(8) تهذیب الاحكام، ج 3، ص 254؛ تاریخ الكوفة، ص 99.
(9)
ارشاد شیخ مفید. ج 2، ص 380؛ غیبت شیخ طوسى، ص 468؛ اثبات الهداة، ج 3، ص
515؛ كشف الغمة، ج 2. ص 464؛ الصراط المستقیم، ج 2، ص 253، بحار الانوار، ج
52، ص 330؛ اعلام الورى، ج 2، ص 287؛ الخرائج و الجرائح، ج 3، ص 1176.
(10) كافى، ج 3، ص 492؛ بحار الانوار، ج 100، ص 398.
(11) منظور این است كه مسجد كوفه به صورت مربع بوده، به قدرى از آن كم شده كه اكنون به صورت مستطیل در آمده است.
(12) المزارالكبیر، ص 129؛ بحار الانوار، ج 100، ص 396.
(13)
كافى، ج 8، ص 234؛ تهذیب الاحكام، ج 3، ص 255؛ الفقیه، ج 1، ص 148تفسیر
عیاشى. ج 2، ص 144؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 255؛ مستدرك وسائل، ج 3، ص 400؛
بحار الانوار، ج 11، ص 331؛ ج 100، ص 386؛ تفسیر برهان، ج 5، ص 130.
(14) كسرى به سلاطین ایران گفته مىشد.
(15) منظور از نعمان، (نعمان بن منذر) است. (مرآة العقول، ج 26، ص 296).
(16) بحار الانوار، ج 34، ص 352.
(17) تهذیب الاحكام، ج 5، ص 452.
(18)
غیبت شیخ طوسى، ص 475؛ منتخب الانوار المضیه، ص 194؛ اثبات الهداة، ج 3، ص
517؛ بحار الانوار، ج 52، ص 333؛ ج 83، ص 353؛ ج 104، ص 332.
(19) غیبت شیخ طوسى، ص 473، اثبات الهداة، ج 3 ص 516؛ بحار الانوار، ج 52، ص 332.
(20) بحار الانوار، ج 100، ص 434 - 431.
(21) غیبت نعمانى، ص 318؛ بحار الانوار، ج 52، ص 364؛ ج 92، ص 59.
(22) غیبت نعمانى، ص 319؛ بحار الانوار، ج 52، ص 365.
(23) غیبت نعمانى، ص 318، بحار الانوار، ج 52. ص 364.
