تاریخچه ی پرچم ایران

نخستین اشاره در تاریخ اساطیرایران به وجود پرچم، به قیام كاوه آهنگر علیه ظلم و ستم آژیدهاك (ضحاك) برمیگردد. در آن هنگام، كاوه برای آن كه مردم را علیه ضحاك بشوراند، پیشبند چرمی خود را برسر چوبی كرد و آن را بالا گرفت؛ تا مردم گرد او جمع شوند. سپس كاخ فرمانروایخونخوار را در هم كوبید و فریدون را بر تخت شاهی نشانید.
فریدون نیز پس ازآنكه فرمان داد تا پاره چرم پیشبند كاوه را با دیباهای زرد و سرخ و بنفش آراستند ودر و گوهر به آن افزودند، آن را درفش شاهی خواند و بدین سان "درفش كاویان " پدیدآمد. نخستین رنگهای پرچم ایران زرد و سرخ و بنفش بود، بدون آنكه نشانهای ویژه برروی آن وجود داشته باشد. درفش كاویان صرفا افسانه نبوده و به استناد تاریخ تا پیشاز حمله اعراب به ایران، بهویژه در زمان ساسانیان و هخامنشیان، پرچم ملی و نظامیایران را درفش كاویان میگفتند؛ هرچند این درفش كاویانی اساطیری نبوده است.
به روایت بیشتر كتابهای تاریخی، درفش كاویان زمان ساسانیان از پوست شیر یاپلنگ ساخته شده بود، بدون آنكه نقش جانوری بر روی آن باشد. هر پادشاهی كه به قدرتمی رسید، تعدادی جواهر بر آن می افزود. به هنگام حمله اعراب به ایران، در جنگی كهدر اطراف شهر نهاوند درگرفت، درفش كاویان به دست آنان افتاد و چون آن را همراه بافرش مشهور "بهارستان" نزد عمربن خطاب، خلیفه مسلمانان، بردند، وی از بسیاری گوهرها،درها و جواهراتی كه به درفش آویخته شده بود، دچار شگفتی شد و به نوشته فضل اللهحسینی قزوینی در كتاب المعجم: "... سپس بفرمود تا آن گوهرها را برداشتند و آن پوسترا سوزانیدند ".
با فتح ایران به دست اعراب، ایرانیان تا 200 سال هیچ درفشیا پرچمی نداشتند و تنها دو نفر از قهرمانان ملی ایران زمین، یعنی ابومسلم خراسانیو بابك خرمدین، دارای پرچم بودند. ابومسلم پرچمی یكسره سیاهرنگ داشت و بابكسرخرنگ، به همین روی بود كه طرفداران این دو را سیاهجامگان و سرخجامگانمیخواندند. از آنجایی كه علمای اسلام تصویرپردازی و نگارگری را حرام میدانستند تاسالهای مدید هیچ نقش و نگاری از جانداران بر روی درفشها تصویر نمیشد.

نخستین تصویر بر روی پرچم ایران
در سال 355 خورشیدی (976میلادی) كه غزنویان، با شكست دادن سامانیان، زمام امور را در دست گرفتند، سلطانمحمود غزنوی برای نخستین بار دستور داد نقش یك ماه را بر روی پرچم خود كه رنگ زمینهآن یكسره سیاه بود، زردوزی كنند. سپس در سال 410 خورشیدی (1031 میلادی) سلطانمسعود غزنوی به انگیزه دلبستگی به شكار شیر دستور داد نقش و نگار یك شیر جایگزینماه شود و از آن پس هیچگاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد؛ تا انقلاباسلامی در سال (1979 میلادی).

افزوده شدن نقش خورشید بر پشت شیر
در زمان خوارزمشاهیان یا سلجوقیان سكه هایی زده شد كه بر روی آن نقش خورشیدبر پشت آمده بود؛ رسمی كه به سرعت در مورد پرچمها نیز رعایت شد. در مورد علتاستفاده از خورشید، دو دیدگاه وجود دارد: یكی اینكه چون شیر گذشته از نماد دلاوری وقدرت، نشانه ماه مرداد (اسد) هم بوده و خورشید در ماه مرداد در اوج بلندی و گرمایخود است، به این ترتیب همبستگی میان خانه شیر (برج اسد) با میانه تابستان نشان دادهمی شود.
نظریه دیگر بر تاثیر آیین مهرپرستی و میتراییسم در ایران دلالت و از آنحكایت دارد كه به دلیل تقدس خورشید در این آیین، ایرانیان كهن ترجیح دادند خورشیدبر روی سكه ها و پرچم بر پشت شیر قرار گیرد.

پرچم در دوران صفویان
در میان شاهان سلسله صفویان كه حدود 230 سال بر ایران حاكم بودند، تنها شاهاسماعیل اول و شاه تهماسب اول بر روی پرچم خود نقش شیر و خورشید نداشتند. پرچم شاهاسماعیل یكسره سبزرنگ بود و بر بالای آن تصویر ماه قرار داشت. شاه تهماسب نیز چونخود زاده ماه فروردین (برج حمل) بود، دستور داد به جای شیر و خورشید تصویر گوسفند (نماد برج حمل) را هم بر روی پرچمها و هم بر سكه ها ترسیم كنند. پرچم ایران در بقیهدوران حاكمیت صفویان سبزرنگ بود و شیر و خورشید را بر روی آن زردوزی می كردند. البته موقعیت و طرز قرار گرفتن شیر در همه این پرچمها یكسان نبوده، شیر، گاه نشستهبوده، گاه نیمرخ و گاه رو به سوی بیننده. در بعضی موارد هم خورشید از شیر جدا بودهو گاه چسبیده به آن. به استناد سیاحت نامه ژان شاردن جهانگرد فرانسوی استفاده اوبیرق های نوك تیز و باریك كه بر روی آن آیهای از قرآن و تصویر شمشیر دو سر حضرتعلی (ع) یا شیر خورشید بوده، در دوران صفویان رسم بوده است. به نظر می آید كه پرچمایران تا زمان قاجارها، مانند پرچم اعراب، سه گوشه بوده نه چهارگوش.

پرچم در عهد نادرشاه افشار
نادر كه مردی خودساخته بود، توانستبا كوششی عظیم ایران را از حكومت ملوك الطوایفی رها ساخته، بار دیگر یكپارچه و متحدكند. سپاه او از سوی جنوب تا دهلی، از شمال تا خوارزم و سمرقند و بخارا، و از غربتا موصل و كركوك و بغداد و از شرق تا مرز چین پیش روی كرد. در همین دوره بود كهتغییراتی در خور در پرچم ملی و نظامی ایران بهوجود آمد. درفش شاهی یا بیرق سلطنتیدر دوران نادرشاه از ابریشم سرخ و زرد ساخته می شد و بر روی آن تصویر شیر و خورشیدهم وجود داشت؛ اما درفش ملی ایرانیان در این زمان سه رنگ سبز و سفید و سرخ با شیریدر حالت نیمرخ و در حال راه رفتن داشته كه خورشیدی نیمه بر آمده بر پشت آن بود و دردرون دایره خورشید نوشته بود: "المك الله". سپاهیان نادر در تصویری كه از جنگ وی بامحمد گوركانی، پادشاه هند، كشیده شده است، بیرقی سه گوش با رنگ سفید در دست دارندكه در گوشه بالایی آن نواری سبزرنگ و در قسمت پایینی آن نواری سرخ دوخته شده است. شیری با دم برافراشته به صورت نیمرخ در حال راه رفتن است و درون دایره خورشید آنباز هم "المك الله" آمده است. بر این اساس میتوان گفت پرچم سه رنگ عهد نادر مادرپرچم سه رنگ فعلی ایران است. زیرا در این زمان بود كه برای نخستین بار این سه رنگبر روی پرچم های نظامی و ملی آمد، هر چند هنوز پرچمها سه گوشه بودند.

دوره قاجارها، پرچم چهار گوشه
در دوران آغامحمدخان قاجار، سرسلسله قاجاریان، چند تغییر اساسی در شكل و رنگ پرچم داده شد، یكی این كه شكل آنبرای نخستین بار از سه گوشه به چهارگوشه تغییر یافت و دوم این كه آغامحمدخان بهدلیل دشمنی كه با نادر داشت، سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنهارنگ سرخ را روی پرچم گذارد. دایره سفید رنگ بزرگی در میان این پرچم بود كه در آنتصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجود داشت، با این تفاوت بارز كه برای نخستین بارشمشیری در دست شیر قرار داده شده بود. در عهد فتحعلی شاه قاجار، ایران دارای پرچمیدوگانه شد. یكی پرچمی یكسره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر پشت كه پرتوهای آن سراسرآن را پوشانده بود. نكته شگفتی آور این كه شیر پرچم زمان صلح شمشیر بدست داشت درحالی كه در پرچم عهد جنگ چنین نبود. در زمان فتحعلی شاه بود كه استفاده از پرچمسفید رنگ برای مقاصد دیپلماتیك و سیاسی مرسوم شد. در تصویری كه یك نقاش روس از ورودسفیر ایران "ابوالحسن خان شیرازی" به دربار تزار روس كشیده، پرچمی سفید رنگ منقوشبه شیر و خورشید و شمشیر، پیشاپیش سفیر در حركت است. سالها بعد، امیركبیر از اینویژگی پرچم های سه گانه دوره فتحعلی شاه استفاده كرد و طرح پرچم امروزی را ریخت. برای نخستین بار در زمان محمدشاه قاجار (جانشین فتحعلی شاه) تاجی بر بالای خورشیدقرار داده شد. در این دوره هم دو درفش یا پرچم به كار می رفته است كه بر روی یكیشمشیر دو سر حضرت علی (ع) و بر دیگری شیر و خورشید قرار داشت كه پرچم اول درفش شاهیو دومی درفش ملی و نظامی بود.

امیركبیر و پرچم ایران
میرزا تقیخان امیركبیر، بزرگمرد تاریخ ایران، دلبستگی ویژهای به نادرشاه داشت و به همین سبببود كه پیوسته به ناصرالدین شاه توصیه می كرد شرح زندگی نادر را بخواند. امیركبیرهمان رنگ های پرچم نادر را پذیرفت، اما دستور داد شكل پرچم مستطیل باشد (بر خلافشكل سه گوشه در عهد نادرشاه) و سراسر زمینه پرچم سفید، با یك نوار سبز به عرضتقریبی 10 سانتی متر در گوشه بالایی و نواری سرخ رنگ به همان اندازه در قسمت پایینپرچم دوخته شود و نشان شیر و خورشید و شمشیر در میانه پرچم قرار گیرد، بدون آنكهتاجی بر بالای خورشید گذاشته شود. بدین ترتیب پرچم ایران تقریبا به شكل و فرم پرچمامروزی ایران درآمد

انقلاب مشروطیت و پرچم ایران
با پیروزی جنبش مشروطه خواهی در ایران و گردن نهادن مظفرالدین شاه به تشكیل مجلس، نمایندگانمردم در مجلس های اول و دوم به كار تدوین قانون اساسی و متمم آن می پردازند. در اصلپنجم متمم قانون اساسی آمده بود: "الوان رسمی بیرق ایران، سبز و سفید و سرخ و علامتشیر و خورشید است"، كاملا مشخص است كه نمایندگان در تصویب این اصل شتابزده بودهاند. زیرا اشاره ای به ترتیب قرار گرفتن رنگها، افقی یا عمودی بودن آنها، و این كهشیر و خورشید بر كدام یك از رنگها قرار گیرد، به میان نیامده بود. همچنیندربارهًوجود یا نبود شمشیر یا جهت روی شیر ذكری نشده بود. به نظر می رسد بخشی ازعجله نمایندگان به دلیل وجود شماری روحانی در مجلس بوده كه استفاده از تصویر راحرام می دانستند. نمایندگان نواندیش در توجیه رنگهای به كار رفته در پرچم بهاستدلالات دینی متوسل شدند، بدین ترتیب كه می گفتند رنگ سبز، رنگ دلخواه پیامبراسلام (ص) و رنگ دین است، بنابراین پیشنهاد میشود رنگ سبز در بالای پرچم ملی ایرانقرار گیرد. در مورد رنگ سفید نیز به این حقیقت تاریخی استناد شد كه رنگ سفید رنگمورد علاقه زرتشتیان است، اقلیت دینی كه هزاران سال در ایران به صلح و صفا زندگیكرده اند و این كه سفید نماد صلح، آشتی و پاكدامنی است و لازم است در زیر رنگ سبزقرار گیرد. در مورد رنگ سرخ نیز با اشاره به ارزش خون شهید در اسلام، بهویژه امامحسین (ع) و جان باختگان انقلاب مشروطیت، به ضرورت پاسداشت خون شهیدان اشاره شد. وقتی نمایندگان روحانی با این استدلالات مجاب شده بودند و زمینه مساعد شده بود،نواندیشان حاضر در مجلس سخن را به موضوع نشان شیر و خورشید كشاندند و این موضوع رااین گونه توجیه كردند كه انقلاب مشروطیت در مرداد (سال 1285 هجری شمسی 1906 میلادی) به پیروزی رسید یعنی در برج اسد (شیر). از سوی دیگر چون اكثر ایرانیان مسلمان شیعهو پیرو علی هستند و اسدالله از القاب حضرت علی (ع) است، بنابراین شیر هم نشانهمرداد است و هم نشانه امام اول شیعیان. در مورد خورشید نیز چون انقلاب مشروطه درمیانه ماه مرداد به پیروزی رسید و خورشید در این ایام در اوج نیرومندی و گرمای خوداست، پیشنهاد شد خورشید را نیز بر پشت شیر سوار كنند كه این شیر و خورشید هم نشانهعلی (ع) باشد هم نشانه ماه مرداد و هم نشانه چهاردهم مرداد، یعنی روز پیروزی مشروطهخواهان، و البته وقتی شیر را نشانه پیشوای امام اول (ع) بدانیم، لازم است شمشیرذوالفقار را نیز به دستش بدهیم. بدین ترتیب برای اولین بار پرچم ملی ایران به طوررسمی در قانون اساسی به عنوان نماد استقلال و حاكمیت ملی مطرح شد. در سال 1336منوچهر اقبال، نخست وزیر وقت، به پیشنهاد هیاتی از نمایندگان وزارت خانه های خارجه،آموزش و پرورش و جنگ طی بخشنامهای ابعاد و جزئیات دیگر پرچم را مشخص كرد. بخشنامه دیگری در سال 1337 در مورد تناسب طول و عرض پرچم صادر و طی آن مقرر شد طولپرچم اندكی بیش از یك برابر و نیم عرضش باشد.

پرچم بعد از انقلاباسلامی
در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1358 (1979میلادی) در مورد پرچم گفته شده است كه پرچم جمهوری اسلامی از سه رنگ سبز، سفید وسرخ تشكیل می شود و نشانه جمهوری اسلامی (تشكیل شده با حروف الله اكبر) در وسط آن قرار دارد

موضوع: فرهنگ و هنر,تاریخ و تمدن,

نویسنده: master

تاریخ: شنبه 25 خرداد 1392 ساعت:

نظرات(0)

تعداد بازديد : 375

به این پست رای دهید: