موريانه
امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا می‌شناسیم که در مناطق گرمسیر
و نیمه‌گرمسیر فراوانند یکی از نمونه‌های بزرگ و معروف آن موریانه
تپه‌سیاه[۱] است که در دماغه امید آفریقای جنوبی به سر می‌برند. گونه دیگری
که خیلی نزدیک به این نوع و دارای عادات مشابه است در آفریقا و همچنین در
استرالیا و بعضی نواحی آمریکا و هندوستان و مالایا و کرانه‌های مدیترانه
یافت می‌شود. البته بطور عمده در سراسر ایالات متحده آمریکا و نیز در قسمت
جنوبی کانادا یافت می‌شود. در اروپا تا مناطق شمالی این قاره مثلاً تا
پاریس و وین جای زیست موریانه است، اما پرشمارترین موریانه‌ها در مناطق
باران‌خیز مدارگانی یافت می‌شوند.
در موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها چند شکلی در هر دسته دیده می‌شود. یعنی
در هر اجتماع موریانه تعداد زیادی موریانه‌های کارگر و و موریانه‌های مدافع
یا سرباز موجود هستند. وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است، یعنی چوب
را می‌خورند و سپس گوارده آن را در اختیار دیگر موریانه‌ها قرار می‌دهند.
سربازان بال ندارند، کور هم هستند، ولی با این وصف جنگجویان دلیری به شمار
می‌روند. موریانه ملکه می‌تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد. او قادر
به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است.
بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند.
ساختار بدن موریانه‌ها
بسیاری از مردم موریانه را با مورچه سفید اشتباه می‌گیرند. اگر چه
موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها جانورانی اجتماعی هستند، ولی به کلی با آنها
تفاوت دارند. موریانه کمری کلفت، رنگی روشن و شاخک‌های یکنواخت و خمیده
دارد. شکل هر موریانه به نوع وظیفه‌اش در اجتماع موریانه‌ها، بستگی دارد.
برای مثال کارگرانی که وظیفه غذا دادن و تمیز کردن ملکه را به عهده دارند،
معمولاً کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلی هم ندارند. فقط موریانه
نر دارای ۴ بال است و بیش از چند روزی زندگی نمی‌کند، یعنی پس از جفت گیری
با نر تنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موریانه‌ها زندگی می‌کند و
دارای شکمی بزرگ است و کارش فقط تخم‌گذاری است.
در دستگاه گوارش موریانه‌ها که از چوب استفاده می‌کنند، عده‌ای از
تک‌یاختگان از دسته تاژَک‌ها به نام «پلی‌ماستیژین» زندگی می‌کنند که با
موریانه‌ها زندگی اشتراکی دارند، بدین شیوه که این تک‌سلولی‌ها دیاستازی به
نام سلولاز ترشح می‌کنند که موجب گواردن و نرم شدن چوب‌ها می‌شود و در این
حالت موریانه‌ها چوبهای نرم شده را می‌خورند.
